[ Haberler -> Edebiyat Haberleri ]

Nobel Edebiyat Ödülü Açıklandı

13.10.2005 - 15:17

2005 Nobel Edebiyat Ödülü'nü Irak savaşı karşıtlığıyla tanınan İngiliz oyun yazarı, senarist, şair, tiyatro yönetmeni ve aktör Harold Pinter aldı. Pinter ödüle, oyunlarında günlük konuşmaların altındaki uçurumu sergilemesi ve baskının kapalı kapılarını zorla açmasından dolayı layık görüldü.

Çağımızın oyun yazarları arasında seçkin bir yere sahip olan Pinter, 'The Room' (Oda, 1957) ve 'The Birthday Party' (Doğumgünü Partisi, 1958) gibi ilk oyunlarında bile, eleştirmenlerin sonradan 'Pintervari' gibi bir sıfat yaratmalarına yol açan kendine özgü tiyatro teknikleri ve temalara yer vermiştir. Pintervari sözü, sabit bir mekanda geçen, neden tuhaf davrandıklarını ne izleyici ne de kendilerinin anlayabildiği, ancak bu davranışlarıyla insan ilişkilerindeki örtük şiddeti açığa vuran ve denetimli bir psikolojik tedirginlik atmosferi yaratan az sayıda karakterin yer aldığı oyunları tanımlamak için kullanılır.

Bu 'tehlikeli komediler'in muğlaklığa varan çokanlamlılığı ve gizemli yapısı kimilerince yerilmiş, ama Pinter'ın karmaşık ve olağanüstü güzellikteki dil kullanımı başarısında temel etken olmuştur.

İlk oyunla kötü başlangıç

'The Birthday Party', Pinter'in profesyonel tiyatrolar tarafından sahneye konan ilk oyunuydu. Oyun çok kısa bir süre sahnelenebildi. Çünkü eleştirmenlerden çok sert eleştiriler almış, hatta onlardan biri oyunu saçmalık derecesinde karanlık bulmuştu.

İki yıl sonra Pinter'in ikinci uzun oyunu 'The Caretaker' (Kapıcı, 1960) sahnelendiğinde hem izleyici hem de eleştirmenler tarafından görece daha gerçekçi ve eğlenceli bir atmosferi olduğu, kısmen de karanlık üslubunun sanatının bütünsel bir unsuru olduğunun farkına varıldığı için başarılı bulundu.

Sık sık en önemli yapıtı olduğu ileri sürülen 'The Homecoming'in (Yuvaya Dönüş, 1965) oynanmasından sonra Pinter'dan artık büyük bir tiyatro yazarı olarak söz ediliyordu.

Sinemada Pinter

O zamandan bu yana tiyatro, sinema, radyo ve televizyon için bir dizi önemli yapıt üretti, sinema yönetmeni Joseph Losey'le birlikte çalışıp 'The Servant' (Genç Hizmetçiler), 'The Accident' (Kaza Gecesi) ve 'The Go-Between' (Arabulucu) filmlerinin senaryosunu yazarak sinema çevresiyle uzun yıllar sürdüreceği bir ilişkiye girdi.

John Fowles'ın 'Fransız Teğmenin Karısı' (1981) adlı romanını, Marcel Proust'un 'Yitik Zamanın Ardında' başlıklı dev roman dizisini (yapımcı şirketle çıkan bir anlaşmazlık sonucu bu büyük proje gerçekleştirilemedi) ve kendi oyunu 'İhanet'i sinemaya uyarladı.

'Öfkeli Genç Adamlar'dan

Pinter'ın ilk yapıtları, İngiliz yazarların 'Öfkeli Genç Adamlar' denen kuşağının etkin olduğu bir dönemde yazılmıştı. Bu yazarların (Osborne, Wesker, Arden) yapıtlarında tipik olarak işçi sınıfından kişilerin iç karartıcı ortamlarda maddi zorluklar ve yoğun düş kırıklığıyla dolu hayatları konu ediliyordu.

1950'li yıllar aynı zamanda Samuel Beckett'in 'Godot'yu Beklerken' ve Eugene Ionnesco'nun 'Sandalyeler' gibi oyunlarının dahil edildiği Uyumsuz Tiyatro adı verilen, felsefi bir nihilizmi dışavuran ve gerçekçi karakter psikolojisini ve natüralist tiyatronun neden sonuç ilişkilerine dayanan olay örgüsünü bir kenara bırakan yeni bir tiyatro akımının ortaya çıkmasına da sahne olmuştu. Eleştirmenler Pinter'ın oyunlarının bu iki akımın özgün bir bileşimi olduğuna dikkat çeker.

Pinter'ın diğer önemli oyunları şunlardır: 'The Dumb Waiter' (Gitgel Dolap, 1957), 'A Slight Ache' (İnce Bir Sızı, 1958), 'The Collection' (Yeni Modeller, 1961), 'Old Times' (Eski Günler, 1971), 'No Man's Land' (Issız Topraklar, 1978), 'The Hothouse' (Limonluk, 1982), 'A Kind of Alaska' (Alaska Gibi Bir Yer) ve 'The Mountain Language'dir (Dağ Dili).

İngiltere'nin yaşayan en büyük oyun yazarı olarak tanımlanan 1930 doğumlu Pinter'ın 'Git Gel Dolap', 'Doğumgünü Partisi', 'İhanet', 'Aldatma' gibi oyunları Türkiye'de de sahnelendi.

Adaylar güçlüydü

Bu yılın Nobel Edebiyat Ödülü adayları arasında Adonis ismini kullanan Suriye asıllı şair Ali Ahmed Said, Çek yazar Milan Kundera, Danimarkalı yazar Inger Christensen ve İsveçli şair Tomas Tranströmer de bulunuyordu. Ayrıca ödülün açıklanmasının gecikmesinde, jürinin Türk yazar Orhan Pamuk isminde anlaşamadığı yönünde spekülasyonlar yapılmıştı.

Geçtiğimiz yıl Jelinek kazandı

Edebiyat Ödülü'nü 2004'te Avusturyalı oyun yazarı ve romancı Elfriede Jelinek almıştı. 1946 doğumlu Jelinek, eserlerinde yer verdiği seslerin müzikal akışı, toplum klişeleri ve klişelerin baskın gücünün absürdlüğünü ortaya koyması ile ödüle hak kazanmıştı.

Uç noktalar arasında gidip gelen bir yazar olarak tanınan Elfriede Jelinek'in 'Arzu', 'Piyanist' ve 'Sevda Kadınları' adlı romanları Türkçe'ye de çevrildi. Jelinek romanlarında, cinselliği cüretkar biçimde dile getiriyor.

Jelinek, özellikle 'Piyanist' adlı romanı yönetmen Michael Haneke tarafından filme uyarlandıktan sonra tüm dünyada tanınan bir yazar haline geldi. Ülkemizde de basılan kitap, bir süre sonra yasaklanan yayınlar arasında yerini aldı.

Jelinek istifa getirdi

Geçtiğimiz yıl Elfriede Jelinek'e verilen Nobel Edebiyat Ödülü'nün yankıları bu yıl ortaya çıktı. İsveç Akademisi'nin bir üyesi, 2004 yılı seçimi yüzünden istifa ettiğini açıkladı. Akademinin 1983'ten bu yana üyesi olan Knut Ahnlund, Nobel Edebiyat Ödülü'ne Avusturyalı Elfriede Jelinek'in sürpriz bir şekilde seçilmesinin, 'ödülün değerine onarılmaz zarar verdiğini' belirtti. Jelinek'in çalışmasını 'sanatsal yapıdan uzak' olarak nitelendiren Ahnlund, 2004 Nobel Ödülü'nün tüm gelişen güçlere onarılmaz hasar vermekle kalmayıp, edebiyatı sanat olarak görenlerin kafasını karıştırdığını ifade etti.

Ödülü reddedenler

Rudyard Kipling, Knut Hamsun, William Butler Yeats, Eugene O'Neill, Hermann Hesse, Andre Gide, T.S. Eliot, Albert Camus, Kenzaburo Oe, John Steinbeck, Gabrial Garcia Marquez, Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan isimlerden bazıları.

Boris Pasternak ve Jean Paul Sartre ise Edebiyat Ödülü tarihinde yeri farklı olan iki isim. Pasternak 1958'de, Sartre ise 1964'te ödülü reddettiler.

Jean Paul Sartre'ın ödül törenine gelerek, 'evinde yer olmadığı' için ödülü reddetmesi ödüller tarihinin en önemli olaylarından biriydi. Ret cevabının arkasındaki gerçek ise Cezayirlilerin Fransa'ya karşı sürdürdüğü bağımsızlık savaşıydı.

Beş dalda ödüller sahibini buldu

Nobel'de bu yıl Edebiyat Ödülü ile birlikte altı dalda ödüller sahiplerini buldu:

2005 Nobel Kimya Ödülü'nü Fransız bilim adamı Yves Chauvin ile ABD'li bilim adamları Robert H. Grubbs ile Richard R. Schrock kazandılar. Üç kimyager, organik sentezde çifte ayrıştırma (metatez) yöntemlerini geliştirme çalışmalarından dolayı ödüle layık bulundu.

Nobel 2005 Fizik Ödülü de, bu yıl üç bilim adamı arasında paylaştırıldı. Ödül, lazerle çalışan hassas spektroskopinin geliştirilmesine katkıları nedeniyle ABD'li John L. Hall ve Roy J. Glauber ile Alman Theodor W. Haensch'e verildi.

2005 Nobel Tıp Ödülü'nü ise Avustralyalı Barry J. Marshall ve J.Robin Warren kazandı. İkili ödülü, gastrit ve sindirim sistemi hastalığında rol oynayan bakteri üzerine yaptıkları çalışmayla aldı.

Nobel Barış Ödülü'nü, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu ile kurumun Başkanı Muhammed El Baradey kazandı. Baradey, nükleer enerjinin askeri amaçlı kullanımının engellenmesi ve barışçı kullanımı için harcanan çabalarından dolayı ödülü almaya hak kazandı.

Nobel Ekonomi Ödülü ise İsrail ve ABD çifte vatandaşı Robert J. Aumann ile ABD vatandaşı Thomas C. Schelling'e verildi. Aumann ile Schelling, ekonomik işbirliği ve çatışma konularına oyun kuramı kapsamında getirdikleri açıklamadan ötürü ödüle layık görüldüler.

Edebiyat Ödülü'nü kazananlar:

1901: Sully Prudhomme, Fransa
1902: Theodor Mommsen, Almanya
1903: B.Bjornson, Norveç
1904: Frederic Mistral, Fransa ve J.Echegaray, İspanya
1905: H.Sienkiewicz, Polonya
1906: Geosue Carducci, İtalya
1907: Rudyard Kipling, İngiltere
1908: Rudolf Eucken, Almanya
1909: Selma Lagerlof, İsveç
1910: Paul von Heyse, Almanya
1911: Maurice Maeterlinck, Belçika
1912: Gerhart Hauptmann, Almanya
1913: Sir R.Tagore, Hindistan
1914: Ödül Verilmedi
1915: Romain Rolland, Fransa
1916: V.von Heidenstam, İsveç
1917: Karl Gjellrup, Danimarka ve H. Pontoppidan, Danimarka
1918: Ödül Verilmedi
1919: Carl Spitteler, İsviçre
1920: Knut Hamsun, Norveç
1921: Anatole France, Fransa
1922: J. Benavente y Martinez, İspanya
1923: William Butler Yeats, İrlanda
1924: Wladyslaw Reymont, Polonya
1925: George Bernard Shaw, İrlanda
1926: Grazia Deledda, İtalya
1927: Henri Bergson, Fransa
1928: Sigrid Undset, Norveç
1929: Thomas Mann, Almanya
1930: Sinclair Lewis, ABD
1931: Eric Axel Karlfeldt, İsveç
1932: John Galsworthy, İngiltere
1933: İvan Bunin, SSCB
1934: Luigi Pirandello, İtalya
1935: Ödül verilmedi
1936: Eugene O'Neill, ABD
1937: Roger Martin du Gard, Fransa
1938: Pearl S. Buck, ABD
1939: Frans Eemil Sillanpa, Finlandiya
1943: Ödül verilmedi
1944: J.V. Jensen, Danimarka
1945: Gabriela Mistral, Şili
1946: Hermann Hesse, İsviçre
1947: Andre Gide, Fransa
1948: T.S. Eliot, İngiltere
1949: William Faulkner, ABD
1950: Bertrand Russell, İngiltere
1951: Par Lagerkvist, İsveç
1952: François Mauriac, Fransa
1953: Sir Winston Churchill, İngiltere
1954: Ernest Hemingway, ABD
1955: Halldör Laxness, İzlanda
1956: Juan Ramon Jimenez, İspanya
1957: Albert Camus, Fransa
1958: Boris Pasternak, SSCB (Ödülü reddetti)
1959: Salvatore Quasimodo, İtalya
1960: Saint-John Perse, Fransa
1961: Ivo Andric, Yugoslavya
1962: John Steinbeck, ABD
1963: Georgios Seferis, Yunanistan
1964: Jean-Paul Sartre, Fransa (Ödülü reddetti)
1965: Mikhail Şolohov, SSCB
1966: Shumuel Yosef Agnon, İsrail ve Elly Sachs, İsveç
1967: Miguel Angel Asturias, Guatemala
1968: Yasunari Kawabata, Japonya
1969: Samuel Beckett, İrlanda
1970: Aleksandr Soljenitsin, SSCB
1971: Pablo Neruda, Şili
1972: Heinrich Böll, AFC
1973: Patrick White, Avustralya
1974: Eyvind Johnson, İsveç ve Harry Martinson, İsveç
1975: Eugenio Montale, İtalya
1976: Saul Bellow, ABD
1977: Vicente Aleixandre, İspanya
1978: Isaac Bashevis Singer, ABD
1979: Odisseus Elitis, Yunanistan
1980: Czesraw Milosz, ABD
1981: Elias Canetti, Bulgaristan
1982: Gabrial Garcia Marquez, Kolombiya
1983: William Golding, İngiltere
1984: Jaroslav Seifert, Çekoslovakya
1985: Claude Simon, Fransa
1986: Wole Soyinka, Nijerya
1987: Joseph Brodsky, ABD
1988: Necib Mahfuz, Mısır
1989: Camilo Jose Cela, İspanya
1990: Octavio Paz, Meksika
1991: Nadine Gordimer, Güney Afrika
1992: Derek Walcott, St. Lucian
1993: Toni Morrison, ABD
1994: Kenzaburo Oe, Japonya
1995: Seamus Heaney, İrlanda
1996: Wislawa Szymborska, Polonya
1997: Dario Fo, İtalya
1998: Jose Saramago, Portekiz
1999: Günter Grass, Almanya
2000: Gao Xingjian, Çin
2001: V.S. Naipaul, İngiltere
2002: Imre Kerttesz, Budapeşte
2003: John Maxwell Coetzee, Güney Afrika
2004: Elfriede Jelinek, Avusturya

(CNN Türk)